มูลค่าต้นไม้: แนวคิด และการประเมินค่า

มูลค่าต้นไม้: แนวคิด และการประเมินค่า

ผู้ช่วยศาสตรจารย์กัลยาณี  พรพิเนตพงศ์

บทนำ

          คุณค่าที่แต่ละบุคคลให้กับต้นไม้จะมีความแตกต่างกันอย่างมาก  บางคนให้ค่าต่ำ  ในขณะที่บางคนให้ค่าสูงกว่า ถึงสูงกว่ามาก  เนื่องจากต้นไม้ให้คุณประโยชน์ทั้งทางตรงเช่น เนื้อไม้ ดอก และผล และทางอ้อม เช่น การช่วยลดอุณหภูมิ การช่วยให้นิเวศสมดุลย์   ผู้ที่ให้ค่าต้นไม้ต่ำเกิดจากการพิจารณาเฉพาะส่วนที่เป็นการใช้ประโยชน์โดยตรง   ผู้ที่ให้ค่าสูงจะเกิดจากการพิจารณาถึงประโยชน์ทั้งทางตรงและทางอ้อมร่วมด้วย  การพิจารณาคุณค่าของต้นไม้ด้วยความลึกซึ้งในการใช้ประโยชน์ครบถ้วนมากเท่าใดก็จะให้คุณค่าสูง  บางคนให้คุณค่าต้นไม้สูงถึงแม้ตนเองจะไม่ได้ใช้ประโยชน์โดดยตรงแต่เห็นคุณค่าที่สังคมโดยรวมจะได้รับ  ความแตกต่างของการให้ค่านี้ส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับข้อมูลและประสบการณ์ตรงส่วนบุคคลในอดีตด้วย 

          มูลค่าต้นไม้ส่วนที่นักเศรษฐศาสตร์ให้ความสนใจมากคือส่วนที่เป็นคุณประโยชน์ทางอ้อม(Indirect use value)  และส่วนที่เป็นคุณค่าแม้จะไม่ได้เกิดจากการใช้ (Passive use value) ว่ามีมากน้อยเพียงใด  และจะวัดได้ด้วยวิธีใดเพื่อให้ได้ค่าที่แท้จริง  ตัวอย่างรูปธรรมของประโยชน์ทางอ้อมจากต้นไม้เช่น  ต้นไม้ช่วยให้อุณหภูมิเย็นลง ส่งผลต่อการประหยัดพลังงาน  จากการตรวจวัดพื้นที่ 200 ตารางวามีต้นไม้คลุมพื้นที่ร้อยละ 30 การดูดความร้อนเพื่อใช้ในการคายน้ำทำให้อุณหภูมิลดลงคิดเป็นค่าความร้อน 1.2 ล้านกิโลกรัม-แคลอรีต่อวัน  ซึ่งเทียบได้กับเครื่องปรับอากาศสำหรับบ้านขนาดกลางที่เปิดใช้ตลอด 24 ชั่วโมง  และจากการสำรวจพบว่าอุณหภูมิใจกลางกรุงเทพฯ จะสูงกว่าบริเวณชานเมืองที่มีต้นไม้ปกคลุมมากกว่าเฉลี่ย 4-6 ⁰C (เดชา, 2543)

          ประโยชน์ทางอ้อมที่ต้นไม้ให้คุณอนันต์อีกด้านหนึ่งคือการให้ O₂ และการดูด CO₂ จากกระบวนการสังเคราะห์แสง  ร้อยละ 30 ของปริมาณ O₂ ของโลกได้มาจากต้นไม้บนบก  และอีกร้อยละ 70 ได้มาจากสาหร่ายในทะเล    การเผาไหม้ในกระบวนการต่างๆทำให้ O₂ ถูกใช้ไป กลายเป็น CO₂ เกิดขึ้นในบรรยากาศ  ในปี 2504 ปริมาณ CO₂ ในอากาศมีเท่ากับ 239 สลส.(ส่วนต่อล้านส่วน)  ปริมาณ CO₂ เพิ่มขึ้นเป็น 319 สลส.ปี 2543  ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปว่าการเพิ่มขึ้นของ CO₂ เป็นสาเหตุของภาวะเรือนกระจก  และวิธีแก้ไขภาวะเรือนกระจกที่มีประสิทธิภาพที่สุดคือการเพิ่มปริมาณต้นไม้ (เดชา, 2543)  จากการศึกษาความสามารถในการดูดคาร์บอนของต้นประดู่ที่บริเวณรีมถนนที่สวนจตุจักร สวนลุมพีนี สีลม และลาดพร้าว  พบว่าต้นประดู่สามารถดูดซับ CO₂ ได้ระหว่าง 1.19 – 1.76 กรัม/ตารางเมตร/ชั่งโมง (ลดาวัลย์, 2540 อ้างถึงใน เดชา, 2543)  และจากการศึกษาปริมาณผลผลิต O₂ จากไม้ยืนต้นอายุ 5 ปี จะให้ O₂ แก่บรรยากาศคิดเป็นมูลค่ารวมถึง $31,250 (Das, n.d.) ประโยชน์ทางอ้อมของต้นไม้ดังกล่าวนี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้น  ส่วนที่มีความซับซ้อนและมีความสำคัญมากคือคุณค่าต่อดุลยภาพทางนิเวศของสิ่งมีชิวิตต่างๆ  คุณค่าต่อมนุษย์ด้านสุนทรียภาพ  และในบางพื้นที่ต้นไม้ยังมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์รวมอยู่ด้วย

ประโยชน์ทางอ้อมของต้นไม้ที่มีมูลค่ามากมายนี้นำมาสู่ความคิดเห็นที่ต่างกันไปตามระดับข้อมูลที่ได้รับและการให้ความสำคัญของแต่ละบุคคล  บ่อยครั้งเป็นเหตุให้เกิดความเห็นที่แตกต่างและความขัดแย้งเมื่อการขยายตัวของเมืองและการขยายตัวของสิ่งก่อสร้างจนส่งผลต่อดุลยภาพการคงอยู่ของพื้นที่สีเขียว  ปรากฏการความขัดแย้งนี้มักเกิดในประเทศที่กำลังพัฒนา  เพราะในประเทศที่พัฒนาแล้วจะอยู่ในช่วงของการโหยหาฟิ้นฟูพื้นที่สีเขียวเนื่องจากได้สูญเสียไปแล้วดังจะเห็นได้จากการลงทุนมหาศาลในการปลูกป่าของประเทศญี่ปุ่น  การพยายามช่วยกันปลูกป่าของชาวประมงที่.. ประเทศญี่ปุ่นเพื่อคืนความสมบูรณ์ให้แม่น้ำซึ่งสืบเนื่องถึงความสมบูรณ์ของแหล่งอาหารในทะเล(… )  และการลงทุนในพื้นที่สีเขียวรวมทั้งการศึกษาวิจัยเพื่อรักษาดุลยภาพของป่าธรรมชาติไว้ให้ชุมชนเช่น Fisher view ผืนป่าอนุรักษ์ของท้องถิ่น  และTrustom Pond ผืนป่าชายหาดของท้องถิ่น  ทั้งสองแห่งนี้อยู่ในรัฐ Rhode Island ประเทศสหรัฐอเมริกา  การรณรงค์ให้เยาวชนตระหนักในความสำคัญของต้นไม้อย่างต่อเนื่องโดยการให้ข้อมูลในสวนสัตว์  การรักษาผืนป่าธรรมชาติไว้กลางเมืองเพื่อเป็นแหล่งศึกษาทางธรรมชาติและการนันทนาการในประเทศสิงคโปร์ 

แนวคิดเกี่ยวกับมูลค่าทรัพยากร กรณีมูลค่าต้นไม้ที่นำเสนอในที่นี้  เป็นการเสนอวิธีการวิเคราะห์คุณค่าทางเศรษฐศาสตร์ของทรัพยากร  และวิธีการทางเศรษฐศาสตร์ในการประเมินค่าทรัพยากรโดยใช้ต้นไม้เป็นกรณีศึกษา  โดยมีความมุ่งหวังว่าจะเป็นความรู้เบื้องต้นในด้านมูลค่าทรัพยากรในมุมมองทางเศรษฐศาสตร์ต่อผู้สนใจทั่วไป

มูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ (Economic Value)

          ทรัพยากรที่มีในธรรมชาติจะดำรงอยู่ร่วมกันในฐานะของการเป็นผู้ให้และเป็นผู้รับที่เกื้อกูลกันภายใต้ดุลยภาพระดับต่างๆ เช่น การที่ต้นไม้ให้ผลผลิตแก่มนุษย์และสัตว์ได้ใช้ประโยชน์โดยตรงในรูปของอาหาร ยา ที่อยู่อาศัย   และให้คุณประโยชน์ทางอ้อมเช่น การคายออกซิเจน ดูดคาร์บอนไดออกไซด์ และดูดความร้อนในกระบวนการสังเคราะห์แสง  ซึ่งสร้างความสดชื่นในบรรยากาศ ฯลฯ  ในด้านการเป็นผู้รับของต้นไม้เช่น การที่แมลง และนกที่อาศัยต้นไม้ช่วยในการขยายพันธุ์  สัตว์ที่ใช้ต้นไม้เป็นที่อยู่อาศัยให้มูลที่เป็นปุ๋ยแก่ต้นไม้ ฯลฯ   และมนุษย์ยังใช้ประโยชน์จากสัตว์อีกทอดหนึ่งในรูปของการนันทนาการเช่น การส่องสัตว์  รวมถึงการใช้เนื้อสัตว์เป็นอาหาร

          การประเมินค่าทรัพยากรเช่นในกรณีของการประเมินค่าต้นไม้นั้น  ถึงแม้ต้นไม้จะให้คุณค่ากับสิ่งมีชีวิตต่างๆมากมาย  แต่ในการวัดคุณค่านั้นจะวัดโดยอ้างอิงจากคุณค่าที่มนุษย์ได้รับทั้งส่วนที่เป็นคุณค่าทางตรง คุณค่าทางอ้อม  รวมทั้งคุณค่าส่วนที่ยังไม่ได้ใช้ (Non-use Value หรือ Passive-use Value) ด้วยเทคนิคที่เหมาะสม   คำถามที่มักจะเกิดขึ้นคือคุณค่าส่วนที่ยังไม่ได้ใช้มีความสำคัญมากน้อยเพียงใด เหตุใดจึงต้องนับรวมไว้ด้วย  ตัวอย่างคุณค่าส่วนที่ยังไม่ได้ใช้เช่น  คนกรุงเทพฯจะมีความพึงพอใจเมื่อทราบว่าต้นกร่างใหญ่ที่มหาวิทยาลัยศิลปากรซึ่งเป็นต้นไม้ที่ใหญ่ที่สุดในเกาะรัตนโกสินทร์ (เดชา, 25..)ได้รับการดูรักษาไว้ความพึงพอใจที่เกิดขึ้นนี้เป็นคุณค่าถึงแม้ตนเองไม่ได้ใช้ประโยชน์            

          Freeman, (1993) ได้กล่าวถึงความสำคัญของ Passive-use Value ไว้ว่า “นักเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรซึ่งเป็นนักเศรษฐศาสตร์ส่วนใหญ่ยอมรับใน Passive-use Value และนักเศรษฐศาสตร์ส่วนใหญ่ของกลุ่มนี้เชื่อว่ามูลค่ารวมส่วนที่เป็น Passive-use Valueในทรัพยากรจะมีในสัดส่วนที่มาก  ดังนั้นการตัดสินใจโดยละเลย Passive-use Value จะนำไปสู่การตัดสินใจที่ผิดพลาดอย่างมากและเกิดการจัดการทรัพยากรที่ไม่เหมาะสม”

แนวคิดทางเศรษฐศาสตร์ในการประเมินค่า

ในการวัดคุณค่าของทรัพยากรนั้นในทางเศรษฐศาสตร์จะใช้การเปลี่ยนแปลงความผาสุขของคน (human well-being)เป็นเกณฑ์ในการวัด  ดังนั้นความพึงพอใจที่เกิดขึ้นจากการบริโภคทรัพยากรทั้งโดยตรงและโดยอ้อมรวมถึงความพอใจแม้จะไม่ได้เกิดจากการบริโภคทรัพยากร (Passive-use Value) จึงได้รับการพิจารณา 

การประมาณค่าทรัพยากรโดยวัดจากความผาสุขนี้เป็นความท้าทายต่อนักเศรษฐศาสตร์อย่างยิ่งในการให้คำจำกัดความและการวัดค่าความผาสุขออกมาในลักษณะที่เป็นหน่วยนับเพื่อประโยชน์ต่อการวิเคราะห์เปลี่ยบเทียบ  โดยพื้นฐานแล้วจะใช้หลักการของการวัดสวัสดีการทางเศรษฐกิจในการบริโภคสินค้าและบริการ  ในกรณีที่เป็นการใช้ประโยชน์ทรัพยากรโดยตรง  และใช้เทคนิคการสะท้อนค่าในส่วนของการใช้ประโยชน์ทรัพยากรทางอ้อม  ในส่วนของ Passive-use Value สามารภทำได้โดยการสร้างสถานการณ์สมมติเพื่อค้นหาค่าความยินดีจ่ายเพื่อการใช้ประโยชน์ทรัพยากรในส่วนนี้  ซึ่งเป็นเทคที่มีความยุ่งยากซับซ้อนสูง  หน่วยนับที่ใช้ในการวัดค่านั้นจะใช้เงินเป็นหน่วยนับ  ดังนั้นคุณค่าของทรัพยากรที่แปลงเป็นเงินนี้จึงใช้ในนามของ”มูลค่า” อย่างไรก็ตามการใช้เงินเป็นหน่วยนับนี้เป็นเพียงเพื่อความสะดวกในการนำผลไปวิเคราะห์เปลียบเทียบกับสิ่งอื่นได้เท่านั้น

ประเภทของมูลค่าทรัพยากร 

เนื่องจากทรัพยากรชนิดหนึ่งจะให้คุณค่าในหลายลักษณะพร้อมกัน  ดังนั้นเพื่อสะดวกในการประเมินค่า  นักเศรษฐศาสตร์จึงนิยมจัดประเภทของคุณค่าออกเป็นกลุ่มตามลักษณะการใช้ประโยชน์ดังนี้  (ภาพที่ 1) 

 

ภาพที่ 1  มูลค่ารวมทางเศรษฐศาสตร์ (Total Economic Value: TEV)

ที่มา : ปรับปรุงจาก Bateman, Ian J, et al., 2002 หน้า 29.

          Use Value หมายถึงคุณค่าการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่เป็นรูปธรรม ซึ่งแบ่งออกเป็น 3 ประเภทคือ

-          Direct Use Value เป็นคุณค่าการใช้ประโยชน์โดยตรงของมนุษย์ในฐานะผู้บริโภค  เช่น การพิจารณาคุณค่าของต้นไม้ส่วนที่เป็นการใช้ประโยชน์ทางตรงได้แก่ การใช้ประโยชน์เนื้อไม้ในกรณีต่างๆ การใช้ประโยชน์จากใบ ดอก และผลไม้   รวมทั้งการใช้ประโยชน์ในด้านการผักผ่อนหย่อนใจ (recreation value)

-          Indirect Use Value[1] เป็นคุณค่าส่วนที่มนุษย์ใช้ประโยชน์โดยอ้อมเนื่องจากทรัพยการนั้นเป็นปัจจัยการผลิตทำให้เกิดผลผลิตอย่างหนึ่งที่มนุษย์ใช้ประโยชน์  เช่น การดูดซับความร้อนและการปล่อย O₂ เนื่องจากการสังเคราะห์แสงของพืช  ความชุ่มชื่นในอากาศจากการคายน้ำของพืช  การเสริมสร้างระบบนิเวศที่สมดุลทางธรรมชาติ

-          Option Value เป็นคุณค่าส่วนที่ยังไม่ได้ใช้ประโยชน์ในปัจจุบัน  แต่คิดว่ามีโอกาสใช้ในอนาคต  ดังนั้นการอนุรักษ์ไว้เป็นการเปิดโอกาสให้สามารถได้ใช้ประโยชน์ในอนาคตเมื่อต้องการ

Passive-use Value หรือ Non – use Value เป็นมูลค่าที่เกิดขึ้นจากการที่ทรัพยากรหรือสิ่งแวดล้อมนั้นได้ให้ความรู้สึกที่ดีต่อมนุษย์เมื่อได้ทราบว่าสิ่งนั้นยังอยู่ในสภาพที่ดีถึงแม้จะยังไม่เกิดการใช้ประโยชน์ทั้งโดยตรงหรือโดยอ้อม  มูลค่าในส่วนนี้มีสองลักษณะคือ

-          Existence Value เป็นมูลค่าที่เกิดเมื่อได้ทราบว่าทรัพยากรหรือสิ่งแวดล้อมนั้นอยู่ในสภาพที่ดี เช่น ความรู้สึกที่ดีของศิษย์เก่าที่ทราบว่าสวนป่าในมหาวิทยาลัยยังคงอยู่ถึงแม้ปัจจุบันตนเองไม่ได้ใช้ประโยชน์แล้ว  ความรู้สึกที่ดีที่ทราบว่าพะยูนที่ชายฝั่งอันดามันของไทยยังมีอยู่ เป็นต้น

-          For Other Value  เป็นมูลค่าที่เกิดขึ้นเพื่อผู้อื่น เช่น Altruistic Value ซึ่งหมายถึงมูลค่าที่เกิดจากความรู้สึกที่ดีที่จะรักษาทรัพยากรนั้นไว้เพื่อชุมชนหรือเพื่อสังคมถึงแม้ตนเองจะไม่ได้ใช้   และ Bequest Value เป็นมูลค่าที่เกิดจากความต้องการเก็บรักษาไว้เป็นมรดกสำหรับลูกหลาน เช่นการที่นักศึกษา มอ.ต้องการอนุรักษ์ต้นไม้ไว้เพื่อให้นักศึกษารุ่นหลังได้ใช้ประโยชน์

การประเมินค่า

          เนื่องการมูลค่าของทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมหนึ่งๆประกอบด้วยมูลค่าในลักษณะต่างๆดังกล่าวข้างต้น  ในการประเมินค่าจึงทำได้โดยการประเมินค่าส่วนต่างๆ ออกมา  และเนื่องจากมูลค่าเหล่านี้จะวัดจากการใช้ประโยชน์ของมนุษย์  ดังนั้นการประเมินค่าจึงนิยมใช้หน่วยนับเป็นจำนวนเงินต่อคน  และมูลค่ารวมทั้งหมดของทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมที่ศึกษาจะหาได้โดยการรวมมูลค่าการใช้ประโยชน์ประเภทต่างๆของทุกๆคนในสังคมที่อยู่ในขอบเขตของการประเมิน  (การใช้หน่วยนับเป็นเงินในที่นี้เพื่อสะดวกต่อการนำผลไปใช้ประกอบการตัดสินใจในกรณีต่างๆ)

          การประเมินที่สามารถทำได้โดยไม่ยุ่งยากส่วนใหญ่คือมูลค่าในส่วนที่เป็นการใช้ประโยชน์โดยตรง เพราะสามารถประเมินได้จากมูลค่าที่มีการซื้อขายในตลาด  แต่จะพบว่ามูลค่าในหลายๆประเภทไม่ได้ผ่านระบบตลาดโดยตรง เช่น มูลค่าในด้านนันทนาการ  หรือการเสริมสร้างความสมดุลของระบบนิเวศของต้นไม้  ดังนั้นในการประเมินค่ารวมของทรัพยากรหรือสิ่งแวดล้อมนั้นจึงทำได้ด้วยเทคนิดต่างๆหลายวิธีโดยอาจจะใช้ร่วมกันหรือเลือกใช้ในบางวิธีเพื่อให้ได้ค่าที่สมบูรณ์  ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับข้อจำกัดต่างๆในแต่ละสถานการณ์  สำหรับเทคนิคที่เป็นที่ยอมรับกันทั่วไปนั้น Freeman, (1993) ได้นำเสนอไว้ดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 วิธีการประเมินค่าแบบต่าง

value	observed behavior	hypothetical	others
Direct Use Value	direct observed - competitive market price - simulated markets	direct hypothetical - willingness to pay question	- benefit transfer
Indirect Use Value	indirect observed - travel cost method (TCM) - hedonic property values - avoidance expenditures	indirect hypothetical - contingent valuation method (CVM)	- benefit transfer
Option Value		indirect hypothetical - contingent valuation method (CVM)	- benefit transfer
Passive-use Value		indirect hypothetical - contingent valuation method (CVM)	- benefit transfer

ที่มา : ปรับปรุงจาก Freeman, 1993. หน้า 24

          ตัวอย่างผลการศึกษาที่เกี่ยวกับการประเมินค่าทรัพยากรในประเทศไทยเช่น การประเมินมูลค่าพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ซึ่งมีเนื้อที่รวม 1,355,397 ไร่ โดย ใช้ TCM ประเมินมูลค่าด้านนันทนาการ  และใช้ CVM ประเมินมูลค่าส่วนที่เป็น Passive-use Value  ผลการศึกษาได้มูลค่ารวมกันเท่ากับ 3,080 ล้านบาท/ปี (TDRI & HIID, 1996 อ้างถึงใน สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, 2543) 

          การศึกษาของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยปี 2542 ได้ประเมินมูลค่าป่าไม้ในพื้นที่โครงการสร้างเขื่อนแก่งเสือเต้นซึ่งเป็นพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติแม่ยมจำนวน 4,000ไร่ โดยประเมินค่า Use Value สามส่วนคือ 1) มูลค่าจากผลผลิตจากป่าสำหรับชุมชน  2) การเป็นแหล่งดูดซับคาร์บอน  3) การเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์  และประเมินค่า Passive-use Value โดยใช้ CVM ผลการศึกษามูลค่าปัจจุบันของอุทยานแห่งชาติแม่ยมมีค่าระหว่าง 3,800-6,400 ล้านบาท (สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, 2543)

          อีกการศึกษาหนึ่งคือการประเมินมูลค่าทรัพยากรในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข็งเนื้อที่ 1.7 ล้านไร่ โดยกรมป่าไม้ร่วมกับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ในปี 2541 การศึกษาใช้ Market Valuation ประเมินค่า Use Value ของพื้นที่ที่ศึกษาได้เท่ากับ 38 ล้านบาท/ปี  และใช้ CVM ประเมินค่า Passive-use Value ในพื้นที่เดียวกันได้ 28,383 ล้านบาท/ปี (สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, 2543)  สิ่งที่น่าสังเกตคือ Passive-use Value มีค่าสูงกว่า Use Value ถึงกว่า 700 เท่า

เนื่องจากเทคนิคต่างๆที่ใช้ในการประเมินค่าทรัพยากรดังกล่าวข้างต้นนั้นจำเป็นต้องใช้เวลาและดำเนินการด้วยความละเอียดรอบคอบโดยเฉพาะการศึกษามูลค่าของต้นไม้เพราะต้นไม้มีมูลค่าส่วนที่เป็น Indirect Use Value  และ Passive-use Value ในสัดส่วนที่สูงมาก   การประเมินค่าต้นไม้บริเวณสวนป่าในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์(ตรงข้ามคณะศิลปศาสตร์) ภายในเวลาที่จำกัดนี้จึงเลือกใช้วิธี benefit transfer คือการนำผลการศึกษาจากแหล่งอื่นที่มีความใกล้เคียงกับแหล่งที่ทำการศึกษา  และทำการปรับค่าภายใต้ความเป็นเหตุเป็นผลตามหลักการ  เพื่อประเมินมูลค่าที่ต้องการ

วิธีการประเมินที่น่าสนใจปรับใช้ในที่นี้คือการใช้สูตรประมูลค่าลำต้น โดยสมัชชาผู้ประเมินต้นไม้และภูมิทัศน์ (The Council of Tree and Landscape Appraisers) ของสหรัฐอเมริกา ซึ่งป็นวิธีที่เคยใชในการประเมินต้นกร่างใหญ่ของมหาวิทยาลัยศิลปกรที่วังท่าพระ การประเมินค่าโดยใช้สูตรประมูลค่าลำต้นนี้ทำได้โดยใช้มูลค่าพื้นฐานต่อพื้นที่หน้าตัด (ตารางเซนติเมตร)ที่ลำต้นส่วนล่างซึ่งศึกษาโดยสมัชชาผู้ประเมินต้นไม้และภูมิทัศน์ กำหนดไว้ที่ $27 ต่อตารางนิ้ว หรือ 150 บาท/ ต่อตารางเซนติเมตร และปรับด้วยอัตราเงินเฟ้อ คูณด้วยร้อยละของชนิดต้นไม้ ตำแหน่งที่ขึ้น และสภาพของต้นไม้ (เดชา, 2543)

          การประเมินค่าต้นไม้บริเวณสวนป่าในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์นี้จะใช้แนวคิดเดียวกับสูตรประมูลค่าลำต้นโดยใช้มูลค่าพื้นฐานต่อพื้นที่หน้าตัด (ตารางเซนติเมตร) จากสมัชชาผู้ประเมินต้นไม้และภูมิทัศน์และปรับค่าด้วยดัชนีทางเศรษฐกิจเพื่อให้ได้ค่าที่เหมาะสมกับสภาวะปัจจุบันของไทย  จากนั้นปรับค่าด้วยร้อยละของมูลค่าต้นไม้ตามองค์ประกอบที่แสดงไว้ในภาพที่ 1 ดังนี้

                   สูตรประมูลค่าลำต้น :

                                    V  =  B x T x P x C x Ec x En x Ea x  Ew x  S x N

V   =   มูลค่าประมาณของต้นไม้

B   =  มูลค่าพื้นฐานต่อพื้นที่หน้าตัด (ตารางเซนติเมตร)ที่ลำต้นส่วนล่าง

(205 บาท/ cm² ซึ่งปรับจาก$27 ต่อตารางนิ้ว ในปี 2541 และปรับด้วยอัตราเงินเฟ้อเฉลี่ยของไทยปีละ 3 %)

T   =  ร้อยละของคุณค่าชนิดต้นไม้ (มีค่ามาก = 120%, ธรรมดา =100%, ดาษดื่น = 80%)

P   =  ร้อยละของมูลค่าตำแหน่งที่ขึ้น

C   =  ร้อยละของสภาพความสมบูรณ์ของต้นไม้ 

(ดีมาก = 100%, ดี = 80%, ปานกลาง = 50%, แย่ = 30%, ตาย = 10%)

Ec  =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าทางนิเวศ (การเป็นที่อยู่อาศัย การเป็นเส้นทางอพยพของสัตว์)

En  =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าในด้านการลดอุณหภูมิ  การประหยัดพลังงาน

Ea  =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าด้านสิ่งแวดล้อมทางอากาศ

(การปล่อย O₂ และดูดCO₂ การกรองฝุ่นและมลพิษในอากาศ  การดูดสารพิษโลหะหนัก)

Ew  =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าด้านสิ่งแวดล้อมทางน้ำ

(การดูดซับและชะลอการไหลของน้ำ  การชะล้างของดิน)

S   =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าด้านนันทนาการ และสุนทรียภาพ

N   =  ร้อยละที่เป็นคุณค่าของการคงอยู่

ผลการประเมิน

          เนื่องจากกองอาคารมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์แจ้งว่าต้นไม้ใหญ่ที่จะถูกตัดโค่นในระหว่างการก่อสร้างอาคารศูนย์ทรัพยากรและการเรียนรู้จำนวน 29 ต้น และจากการประเมินจากนักนิเวศวิทยาซึ่งระบุว่าจะสูญเสียไม้ใหญ่โดยรอบอาคารภายหลังก่อสร้างสมบูรณ์อีกรวมทั้งสิ้นไม่ต่ำกว่า 58 ต้น 

          จากการประเมินเบื้องต้นโดยใช้ใช้สูตรประมูลค่าลำต้นดังกล่าวข้างต้นพบว่าการสูญเสียต้นไม้ทั้งหมดคิดเป็นมูลค่า 184,921,116.52 บาท  ซึ่งค่าประเมินนี้เป็นมูลค่าต่ำสุดของการสูญเสีย

เอกสารอ้างอิง

เดชา บุณค้ำ. 2543. ต้นไม้ใหญ่ในการก่อสร้างและพัฒนาเมือง. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์

มหาวิทยาลัย.

สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย. 2543. การศึกษาพัฒนาการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมด้าน

เศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม เสนอต่อ สำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม (รายงานฉบับสมบูรณ์). 

Bateman, Ian J, et al., 2002. Economic Valuation with Stated Preference Techniques: A

Manual. Cheltenham: Edward Elgar.

Das, T.M., n.d. A tree is worth. (Poster) Singapore Zoological Gardens.

Freeman  III, A.M. (1993). The measurement of environmental and resource values: theory

and methods. Washington D.C.: Resource for the Future.

---

[1] มูลค่าของต้นไม้ส่วนที่เป็น Indirect Use Value ประกอบด้วย 1) การลดความร้อน/การอนุรักษ์พลังงาน 2) การกรองฝุ่นและมลพิษในอากาศ 3) การปล่อยออกซิเจน และดูด CO₂  4) การดูดโลหะหนัก  5) การลดความเร็วลม 6) การรดเสียงรบกวน 7) การควบคุมการชะล้างของดินและชะลอการไหลของน้ำ 8) การเสริมสร้างระบบนิเวศ และ 9) การบรรเทาไอเค็มทางทะเล(ในบางพื้นที่)